اوایل تیرماه خبری در حوزه میراث فرهنگی منتشر شد که با روند معمول اخبار این حوزه تفاوت ماهوی داشت و ناباورانه نشانه‌ای از تخریب و تحدید در آن نبود: نقش برجسته یک فرمانده ساسانی به ایران بازگشت، نقشی که چندین دهه در اسارت مانده و از کمر به دو نیم شده بود. این نقش برجسته سفری طولانی را تا بازگشت به میهن تجربه کرد، سفری که طول زمان آن از بُعد مسافت بیشتر بود.
فرمانده ساسانی در سال‌های انتهایی جنگ در دهه شصت به غارت رفته و سال‌ها در جایی پنهان مانده بود، نهایتا حدود هشت سال پیش به فرودگاه لندن رسید و توسط دستگاه‌های مرزبانی انگلیس شناسایی شد و هشت سال بعد، خسته و مجروح دوباره به سرزمین خود بازگشت.
آنچه اما مجهول مانده، محلی است که این نقش گرانسنگ از آن دزدیده شده، چرا که در نقش برجسته‌های شناسایی‌شده در کشور، جای خالی هیچ سربازی دیده نمی‌شود.
فرمانده ایران باستان در فرودگاه لندن
شاید مأمورانی که در فرودگاه لندن به بسته یک مسافر اماراتی مشکوک شدند، حتی تصوری از ارزش محموله کشف‌شده نداشتند.
دکتر جبرائیل نوکنده، باستان‌شناس و مدیر موزه ملی در این باره به ما می‌گوید: دی‌ماه ۱۳۹۴ نیروهای مرزبانی فرودگاه لندن به یک بسته مشکوک می‌شوند و بعد از تفحص حدس می‌زنند بسته یک اثر باستانی است. آن‌ها بلافاصله موضوع را به بریتیش موزیوم (موزه بریتانیا) اطلاع می‌دهند. کارشناسان موزه بعد از بازدید درمی‌یابند که این اثر باستانی و احتمالا با منشاء ایرانی است.
پس از آن موزه بریتانیا با موزه ملی ایران مکاتبه می‌کند که ما هم بلافاصله جواب دادیم این اثر منشاء ایرانی دارد و لازم است به ایران عودت داده شود.
وی می‌افزاید: فردی که این اثر را به لندن برده بود تا سال ۲۰۱۹ ادعای مالکیت داشت تا این که در این سال، از ادعای خود صرف‌نظر کرد و زمینه بازگشت فراهم شد.
عرض‌اندام در لندن
سرباز ساسانی پس از سال‌ها اسارت در پستوخانه‌های قاچاقچیان، فرصت عرض‌اندام پیدا کرد، آن هم در بریتیش موزیوم!
دکتر نوکنده در مورد نمایش این نقش برجسته در لندن توضیح می‌دهد: از آنجا که این اثر در حین پروسه جابهجایی و انتقال، از کمر شکسته بود نیاز به مرمت داشت. با مجوزی که سازمان میراث فرهنگی وقت صادر کرد، کارشناسان بریتانیایی آن را مرمت کردند و در عوض این اثر سه ماه در موزه بریتانیا به نمایش در آمد. پس از آن تحویل سفارت ایران شد و تیرماه امسال به کشور بازگشت.
وی می‌افزاید: پس از بازگشت اثر به کشور، هیأت ایرانی آن را کارشناسی و در گزارش مقدماتی خود، اصالت اثر را تأیید کرد اما یافته‌های بیشتر نیاز به پژوهش و فن‌شناسی دارد که قرار است پژوهشگاه میراث فرهنگی این پژوهش‌ها را انجام دهد. همچنین موزه ملی به زودی درباره این اثر، نشست تخصصی با حضور استادان ملی و بین‌المللی برگزار خواهد کرد.
مدیر موزه ملی در مورد نمایش نقش برجسته تأکید می‌کند: بعد از آن که دوره نمایش موقت این اثر طی شد، قصد داریم آن را در سالن اصلی موزه ایران باستان در گالری ساسانیان به نمایش بگذاریم، چرا که این اثر از نظر ویژگی‌های هنری و بصری متعلق به دوره ساسانی است و ویژگی‌های نقش برجسته‌هایی را دارد که از دوره ساسانی در منطقه جنوب فارس در کازرون، بیشابور و گویم می‌شناسیم.
پرونده قضایی مفتوح است
پرونده قاچاقچی نقش برجسته مذکور در انگلیس باز است. دکتر نوکنده تأکید می‌کند: این موضوعی است که باید از طریق اینترپل بررسی شود. کسی که این اثر را به انگلیس برده، سال‌ها در مورد آن ادعای مالکیت داشته، چگونه ممکن است یک شیء باستانی مالک خصوصی داشته باشد؟ مالک در واقع حمل و نقل‌کننده اثر به جای دیگری بوده و این موضوع در حال بررسی است. در کشور ما نیز پرونده حقوقی در مورد این اثر تشکیل شده که وزارت میراث فرهنگی و سفارت ایران در انگلیس پیگیر آن هستند.
نوکنده می‌افزاید: هویت فردی که اثر را خارج کرده هنوز مشخص نیست. این اثر در سال ۱۳۶۷ و در زمان جنگ از ایران خارج شده و به امارات رفته بود. مکان پیدا شدن و سرقت اثر هم مشخص نیست.
حدس می‌زنیم متعلق به جنوب استان فارس و احتمالا بخشی از یک نقش بزرگ‌تر باشد. با این حال، در نقش برجسته‌هایی که شناسایی شده، جای خالی این اثر وجود ندارد.
مدیر موزه ملی ایران ادامه می‌دهد: ایران عضو کنوانسیون بین‌المللی ۱۹۷۰ است، یعنی جزو کشورهایی که ورود و خروج اشیاء باستانی در آن‌ها غیرقانونی و ممنوع است.
موزه‌های بزرگ مثل بریتیش موزیوم، طبق کنوانسیون نمی‌توانند اشیایی را که وارد کشورشان شده بدون شناخته شدن منشاء اثر به نمایش در بیاورند یا آن را خریداری کنند.
این کنوانسیون، قاچاق آثار باستانی را برای سارقان دچار مشکل کرده است و در حال حاضر مشتریان آثار باستانی احتمالا کلکسیونرهای شخصی هستند.
دکتر نوکنده همکاری‌های بین‌موزه‌ای در دنیا را در امر استرداد آثار، بسیار مهم و تأثیرگذار می‌داند و تأکید می‌کند: اگر شبکه همکاری‌های بین‌موزه‌ای را تقویت کنیم، عرصه برای قاچاقچیان تنگ می‌شود.
وی در پایان گفتگوی خود یادآور می‌شود: به جز موضوع استرداد قانونی، برخی از مجموعه‌داران در سراسر دنیا آثار تاریخی را به دلایل مختلف از جمله وطن دوستی به موزه ملی هبه می‌کنند. به عنوان مثال ۲۹ قلم اثری که از فرانسه به ایران عودت داده شد، مربوط به نوه یکی از سفرای دوره ژنرال دوگل بود که آثار پدربزرگ خود را به سفارت ایران در فرانسه هدیه داد.
سرباز، فرمانده یا شاه؟
البسه و شمایل سرباز خسته نقش برجسته، نشان از نظامی بودن آن دارد اما آیا او تصویری از یک سرباز معمولی است؟
دکتر داریوش اکبرزاده، باستان‌شناس در این باره به ما می‌گوید: وقتی به بالاتنه و بالاپوش این نقش مخصوصا کلاه و نوار آن که مرواریددوزی است دقیق می‌شویم، میبینیم که شباهت زیادی به نقش برجسته اردشیر بابکان دارد، به ویژه روبان کوتاهی که پشت کلاه است در نقوش به‌جامانده از اردشیر دیده شده است.
وی می‌افزاید: این مدل مو و ریش بلند را در آغاز دوران ساسانی تا هرمز دوم داریم، بعد از آن ریش و موها توپی می‌شود.
عضو کمیته تخصصی پژوهشگاه میراث فرهنگی در مورد هویت نقش برجسته توضیح می‌دهد: در نقش برجسته‌ها، افرادی که دستشان روی شمشیر است فرماندهان والامقام نظامی هستند که این حالت در آن‌ها به نوعی نشان از آمادگی رزمی داشت. روی سکه‌های ساسانی هم نمونه‌های زیادی از این حالت دست به شمشیر داریم.
وی می‌افزاید: در دوره ساسانی سه اندازه شمشیر کوتاه، بلند و متوسط داریم. شمشیر نقش برجسته مذکور از نوع متوسط است. با همه این نشانه‌ها هنوز نمی‌توانیم مطمئن باشیم که روبه‌روی این فرد، شخص مهمی حضور داشته یا پشت سر او. اما بیشتر به نظر می‌آید این فرمانده برای حفاظت و احترام پشت سر یک مقام بالاتر قرار گرفته است.
دکتر اکبرزاده به کفش فرمانده نقش برجسته اشاره می‌کند و می‌گوید: مسأله دیگری که در نقش برجسته حائز اهمیت است کفش و بندکفش اوست که نشانه‌ای از هنر دوران آغاز ساسانی است، همچنین چینی که در پایین‌تنه روی شلوار وجود دارد، به راحتی در پوشش شاهان اولیه ساسانی دیده می‌شود، به طور ویژه روی لباس بهرام دوم.
این باستان‌شناس سرشناس کشورمان در ادامه به نشانه‌های دیگر روی البسه می‌پردازد و توضیح می‌دهد: روی لباس نشانه فرگی دیده می‌شود و دانه‌های مروارید که در بالا روی لباس وجود دارد فرگی و تعلق به دوره ابتدایی ساسانی را تأیید می‌کند. به جز آن نصفه بودن گردنبند خود یک نشانه
است. گردنبند شاهان اول ساسانی مخصوصا بهرام اول، نصفه است، ولی بعداً گردنبندها کامل شد.
دکتر داریوش اکبرزاده در پایان گفتگوی خود تأکید می‌کند: کمربند، نشانه بزرگان و صاحب‌منصبان نظامی است که در این نقش برجسته هم وجود دارد. بهترین نمونه برای مقایسه با این نقش در موزه متروپولیتن ایالات متحده نگهداری می‌شود که از نظر سایز، کلاه، نواردوزی، نوع شمشیر و… همه با آن انطباق دارد.
انتهای پیام/
نظر شما